De Bornplatz-synagoge in Hamburg, Duitsland, bood ooit plaats aan 1.200 gemeenteleden voordat deze tijdens de Kristalnacht werd verwoest. (Wikimedia Commons)
Nederlands + English
Meer dan 80 jaar nadat een van de meest prominente synagogen van Duitsland tijdens de Kristalnacht werd verwoest, heeft de Joodse gemeenschap van Hamburg het eigendom van de locatie van het gebouw overgenomen en is ze van plan om te beginnen met de wederopbouw ervan.
Door: JTA – Jackie Hajdenberg
De Bornplatz-synagoge was een neoromaans gebouw dat in 1906 werd ingewijd en een heiligdom was met 1.200 zitplaatsen en ooit de grootste synagoge in Noord-Duitsland. De locatie daarvan werd woensdag officieel overgedragen aan leiders van de Joodse gemeenschap van de stad. Bij de ceremonie ter gelegenheid van die teruggave sneden functionarissen van de stad Hamburg een kopie van het Ariseringsdocument uit het nazitijdperk in stukken. In dat bewuste document was opdracht gegeven tot de sloop van de synagoge.
“We verontschuldigen ons dat we zo laat tot de beslissing zijn gekomen om hen hun eigendommen terug te geven”, zei Dirk Kienscherf, een plaatselijke functionaris van de centrumlinkse Sociaal-Democratische Partij, tijdens de ceremonie tegen vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap.
De synagoge werd verbrand tijdens de Kristalnacht, de reeks pogroms in 1938 toen nazi’s synagogen en winkels van joodse eigenaren in heel Duitsland verwoestten. De overblijfselen ervan werden later gedwongen aan de stad verkocht en gesloopt, en ernaast werd een bunker gebouwd, alleen voor gebruik door Ariërs . Momenteel is op de lege plek een mozaïek te zien dat de architectuur van de synagoge schetst, inclusief de gewelfde plafonds, die in 1988 werden aangebracht door kunstenaar Margrit Kahl.
“De Bornplatz-synagoge zal weer verrijzen en een herdenkingsmonument worden, dat zal dienen als het zichtbare centrum voor het levendige Joodse leven in onze stad”, zei in een verklaring rabbijn Shlomo Bistrizky, afgezant van de Chabad-Lubavitch-beweging en opperrabbijn van Hamburg.
De zoektocht om de synagoge te herbouwen, meer dan tachtig decennia na de verwoesting ervan, begon in de zomer van 2020 in de winkel van een plaatselijke antiquair. Daniel Sheffer, een in Israël geboren ondernemer die nu in Hamburg woont, was in een winkel waar hij een zilveren Torah-kroon ontdekte, gegraveerd met een opdracht aan Markus Hirsch, de eerste rabbijn van de Bornplatz-synagoge. Hij voelde zich “overweldigd”, vertelde hij de Jewish Chronicle .
“Maar ik voelde me ook beschaamd, beschaamd en boos, omdat mij werd gevraagd terug te kopen wat van mijn voorouders was gestolen”, voegde hij eraan toe. “Dat gevoel duurde dagen.”
Sheffer kocht uiteindelijk de kroon en nam hem mee naar meer dan vijftig bijeenkomsten met ambtenaren en andere potentiële aanhangers van zijn campagne, getiteld ‘Nee tegen antisemitisme. Ja tegen de Bornplatz-synagoge.”
Die inspanning leidde tot de oprichting van het Initiatief voor de Wederopbouw van de Bornplatz-synagoge, waaraan Sheffer leiding geeft. Het project verzekerde zich van meer dan $ 600.000 aan Duitse overheidsfinanciering om een onderzoek uit te voeren waarin de haalbaarheid van de wederopbouw van de synagoge werd geëvalueerd. De bouw zelf zal worden gefinancierd door de gemeentelijke overheid van Hamburg, de Duitse overheid en particuliere donaties.
De toezeggingen van publieke steun voor het project kwamen na twee recentere aanvallen op Joden in Duitsland: de schietpartij in 2019 op een synagoge in de stad Halle , en een aanval bijna precies een jaar later op de Hohe Weide-synagoge in Hamburg tijdens Soekot , waarbij een joodse student ernstig gewond raakte.
De Thora-kroon die Sheffer kocht, wordt nu gehuisvest in de synagoge van Hohe Weide. Een van de Thorarollen uit de Bornplatz-synagoge vond ondertussen in 1940 via Italië zijn weg naar de Verenigde Staten, gered door een gemeentelid, Joseph Bamberger. De Thorarol werd nog steeds gebruikt in de synagogen die Bamberger en zijn familie in Manhattan bezochten, en bevindt zich sinds 2021 in de permanente collectie van het Museum of Jewish Heritage van de stad.
Sommigen hebben betoogd dat de wederopbouw van de synagoge ertoe zou leiden dat het publiek de wreedheden van de Holocaust zou vergeten, terwijl gedenktekens zoals die momenteel op het plein staan, een herinnering zijn aan het verlies en de vernietiging van de gemeenschap. “Het mozaïek communiceert en herdenkt de open wond van de afwezigheid van het gebouw, en daardoor de afwezigheid van wat ooit een van de meest bloeiende Joodse gemeenschappen van West-Europa was”, schreef Galit Noga-Banai in Haaretz waarin hij het wederopbouwinitiatief bekritiseerde.
Vanwege de ongebruikelijke manier waarop de synagoge werd verwoest – al het puin werd in de kelder geduwd – zijn er tijdens het opgravingsproces enkele verrassingen opgedoken. Daartoe behoren kleurrijke glasscherven uit de ramen van de synagoge, die een idee geven van hoe het gebouw – waarvan het beeld op zwart-witfoto’s is bewaard – eruit zag, meldde de Noordelijke Duitse Omroep .
Als de opgraving klaar is, wordt er een architectuurwedstrijd uitgeschreven voor het ontwerp van de nieuwe synagoge en wordt de naast de synagoge gelegen bunker gesloopt.
“Dit moment vandaag is een keerpunt in onze Joodse geschiedenis in Hamburg”, zei Sheffer volgens een lokaal radiostation. “Het is de overwinning van gerechtigheid en het joodse leven in Hamburg over de barbaarsheid van de nazi’s.”
*********************************************************
ENGLISH
The Bornplatz Synagogue in Hamburg, Germany, once held 1,200 congregants before it was destroyed in Kristallnacht. (Wikimedia Commons)
More than 80 years after one of Germany’s most prominent synagogues was destroyed on Kristallnacht, the Jewish community of Hamburg has taken ownership of the building’s site and is set to begin rebuilding it.
By JTA – Jackie Hajdenberg
The site of the Bornplatz Synagogue, a neo-Romanesque building dedicated in 1906 that had a 1,200-seat sanctuary and was once the largest synagogue in northern Germany, was officially handed over to leaders of the city’s Jewish community on Wednesday. At the ceremony marking that restitution, officials from the city of Hamburg cut up a copy of the Nazi-era Aryanization document that ordered the demolition of the synagogue.
“We apologize for coming to the decision so late to give them back their property,” Dirk Kienscherf, a local official from the center-left Social Democratic Party, said to representatives of the Jewish community at the ceremony.
The synagogue was burned during Kristallnacht, the series of pogroms in 1938 when Nazis destroyed synagogues and Jewish-owned stores across Germany. Its remains were later forcibly sold to the city and demolished, and an air raid bunker, for use only by Aryans, was built next door. At present, the empty site features a mosaic outlining the synagogue’s architecture, including its vaulted ceilings, that was laid in 1988 by artist Margrit Kahl.
“The Bornplatz Synagoge will rise again and become a monument of remembrance, serving as the visible center for the vibrant Jewish life in our city,” Rabbi Shlomo Bistrizky, a Chabad-Lubavitch movement emissary and chief rabbi of Hamburg, said in a statement.
The quest to rebuild the synagogue, more than eight decades after its destruction, began in the shop of a local antique dealer in the summer of 2020. Daniel Sheffer, an Israeli-born entrepreneur now based in Hamburg, was in the shop when he discovered a silver Torah crown engraved with a dedication to Markus Hirsch, the first rabbi of the Bornplatz Synagogue — which left him feeling “overwhelmed,” he told the Jewish Chronicle.
“But I also felt embarrassed and ashamed and angry, because I was being asked to buy back what was stolen from my ancestors,” he added. “That feeling lasted for days.”
Sheffer eventually bought the crown and brought it with him to more than 50 meetings with public officials and other potential supporters of his campaign, titled “No to antisemitism. Yes to the Bornplatz Synagogue.”
That effort led to the formation of the Initiative for the Reconstruction of the Bornplatz Synagogue, which Sheffer leads. The project secured more than $600,000 in German government funding to conduct a study evaluating the feasibility of rebuilding the synagogue. The construction itself will be funded by the Hamburg municipal government, the German government and private donations.
The pledges of public support for the project came following two more recent attacks on Jews in Germany: the 2019 shooting at a synagogue in the city of Halle, and an attack almost exactly a year later at the Hohe Weide synagogue in Hamburg during Sukkot, in which a Jewish student was seriously injured.
The Torah crown Sheffer bought is now housed at Hohe Weide synagogue. One of the Torah scrolls from the Bornplatz Synagogue, meanwhile, found its way to the United States in 1940 via Italy, rescued by a congregant, Joseph Bamberger. The Torah scroll continued to be used in the synagogues Bamberger and his family attended in Manhattan, and as of 2021, it is in the permanent collection of the city’s Museum of Jewish Heritage.
Some have argued that rebuilding the synagogue would lead the public to forget the atrocities of the Holocaust, while memorials like the one that currently exists in the square are a reminder of the community’s loss and destruction. “The mosaic communicates and commemorates the open wound of the building’s absence, and through it, the absence of what was once one of Western Europe’s most thriving Jewish communities,” Galit Noga-Banai wrote in Haaretz criticizing the reconstruction initiative.
Because of the unusual way the synagogue was destroyed — all of its rubble was pushed into the basement — some surprises have turned up during the excavation process. Those include colorful glass shards from the synagogue’s windows, which give a sense of what the building — whose image has been preserved in black-and-white photos — looked like, Northern German Broadcasting reported.
When the excavation is completed, an architectural competition for the design of the new synagogue will be held, and the bunker standing next to the synagogue will be demolished.
“This moment today is a turning point for our Jewish history in Hamburg,” Sheffer said, according to a local radio station. “It is the victory of justice and Jewish life in Hamburg over the barbarism of the Nazis.”
