Sjabbat en Havdalah

Steeds meer mensen beginnen te beseffen dat God de Shabbat niet alleen aan de Joden voorgeschreven heeft, maar dat God bij die voorschriften ieder mens op het oog had. Ook het feit dat onze Heer de Shabbat vierde en dat er voor Hem en de eerste gemeenten geen enkele aanleiding was de zondag hiervoor in de plaats te stellen, dringt steeds meer in christelijk Nederland door. Het aantal mensen dat de Shabbat wil gaan vieren in plaats van de zondag of als aanvulling op de zondag, neemt dan ook sterk toe.

Maar wanneer men besloten heeft de Shabbat te willen gaan vieren, blijkt de praktische invulling nog niet zo eenvoudig te zijn. Joodse mensen zijn met de rituelen opgegroeid en daar gaat het allemaal vanzelf, maar voor ons, mensen uit de volken, is alles nieuw en voelt het onwennig. Bovendien kennen we de zegenbeden niet en hebben we geen idee hoe we invulling moeten geven aan zo’n viering. In dat licht leek het ons gepast om op deze plek een beknopte uitleg over de Shabbatsviering te geven.

Natuurlijk zijn er ook heel wat boekjes over dit onderwerp geschreven. Wij bevelen het boekje “De Sjabbat van Barry en Steffi Rubin” van harte bij u aan. Dit boekje geeft een uitgebreide uiteenzetting  van een Shabbatsviering in een Messias belijdend Joods gezin. U zult in dit boekje ook recepten voor lekkere Shabbatsgerechten, Shabbatsliedjes en allerlei tips vinden om de viering naar eigen inzicht invulling te geven. Klik hier als u het boekje via onze site wilt bestellen. Ook de set van 2 boekjes (de Sjabbatsidoer en Sjabbat thuis) zijn heel bruikbaar.

Toeleven naar de Shabbat:
Wanneer men Shabbat wil vieren hoort het doordeweekse leven volledig afgestemd te zijn op toeleven naar de Shabbat. Als een soort aftellen. Alle dagelijkse handelingen worden verricht met het oog gericht naar de Shabbat, Gods beloning na een week werken. De viering van de Shabbat wordt dus niet gezien als een verplichting, maar als een feest waardoor niet alleen God gezegend wordt, maar ook de mens die ervan mag genieten. Vaak worden er gasten uitgenodigd om het gebeuren nog feestelijker te maken.

Voor de Shabbatsviering zelf geldt: een ieder kan die net zo groot of klein, net zo uitgebreid of ingetogen maken als hij zelf verkiest. Zo zal de één misschien alleen de Shabbatskaarsen aansteken en een zegen bidden over brood en wijn, terwijl een ander er een veel feestelijker gebeuren van maakt compleet met het zegenen van de kinderen, het zingen van speciale Shabbats liederen en een uitgebreid Shabbats diner aan een extra mooi gedekte tafel. Ook welke attributen men wil gebruiken is een persoonlijke keuze. Wijn in een gewoon glas en brood op een normale broodplank afgedekt met een servet kan natuurlijk best, maar een mooie Kiddush beker, een mooie schotel die speciaal gereserveerd is voor de Shabbatsviering, een speciaal Challah kleedje en een mooi gedekte tafel, zorgen wel voor een feestelijke sfeer. Het creëren van die speciale sfeer zal u nóg meer het gevoel geven dat u gehoor geeft aan Gods opdracht de Shabbat apart te zetten (te heiligen) van alle andere dagen. Dus nogmaals niets is verplicht. Onthoud wat u kunt en wilt gebruiken en vergeet wat u teveel van het goede vindt. In de loop der tijd kunnen ook uw eigen ideeën hierover veranderen en staat het u vrij iets toe te voegen of juist weg te laten. In de Bijbel vindt men alleen het gebod de Shabbat apart te zetten maar geen aanwijzingen hoe men dat zou moeten doen. De uitleg die ik hieronder geef is dan ook geen voorschrift, maar alleen maar een beschrijving van hoe het er in een normaal Shabbats vierend gezin aan toe zou kunnen gaan. De zegenbeden zijn in het Hebreeuws (fonetisch) met de Nederlandse vertaling.

Erev Shabbat: (Shabbat avond)

De viering van de Shabbat begint op vrijdagavond bij zonsondergang. In de middag daaraan voorafgaand worden de voorbereidingen getroffen die nodig zijn om de Shabbat zo ontspannen mogelijk te laten verlopen. De maaltijden worden gekookt opdat het eten alleen maar opgewarmd hoeft te worden. Er wordt brood (Challah) gebakken (of gekocht) Traditioneel horen dat 2 gevlochten broden te zijn (Challot) vanwege het manna in de woestijn dat alleen op de dag voorafgaand aan de Shabbat voor 2 dagen gegeven werd.
Er wordt muziek gekozen voor bij de maaltijd op Erev Shabbat en als zonsondergang nadert wordt de tafel alvast mooi gedekt met Shabbatslinnen (wit) servetten worden in ringen geschoven en netjes klaargelegd. Het mooiste serviesgoed dat men heeft, is vaak gereserveerd voor gebruik op Shabbat en hoogtijdagen. Dat wordt nu tevoorschijn gehaald en er worden wijnglazen bij de borden gezet. Dan volgen nog de schaal met de Challot, bedekt met een decoratief kleedje, de Kiddush beker voor de wijn en natuurlijk de wijn (of druivensap) zelf. Voor de rituele handenwassing wordt ook een schaal met wat water, een wasbeker en een handdoekje klaargezet.

Men streeft ernaar alles goed gepland te hebben zodat haasten niet nodig is om op tijd klaar te zijn. Kinderen krijgen vaak kleine extra klusjes te doen (kamer opruimen, bloemen in de vaas zetten, enz.) om zich het ritme van de Shabbat voorbereidingen eigen te maken.

Ruim (ongeveer 18 minuten) voor zonsondergang (om niet het risico te lopen dat men te laat begint) worden door de moeder van het huis de Shabbatskaarsen aangestoken. Traditioneel zijn dat er 2, die staan voor de geboden: onderhoud en gedenk. In sommige Messiasbelijdende Joodse gezinnen wordt daarnaast ook nog een 3^e kaars aangestoken voor de Messias. De moeder bedekt het hoofd uit eerbied voor God, steekt eerst de rechter kaars aan met lucifers of een aansteker en houdt dan de vlam van die kaars bij het lont van de tweede kaars. Daarna sluit ze haar ogen en spreekt ze de zegen uit in het Hebreeuws:

Baruch ata Adonai, Eloheinu, Melech ha’olam, asher kidshanu  b’mitzvotav, v’tzivanu l’hadlik ner shel Shabbat.
Gezegend zijt Gij, o Here onze God, Koning van het heelal die ons heeft gezegend met Zijn geboden en ons heeft opgedragen de Shabbatskaarsen aan te steken.

Er is geen speciaal Bijbels gebod dat voorschrijft dat de Shabbatskaarsen aangestoken dienen te worden, maar deze traditie wordt gezien als gehoorzamen aan het gebod de Shabbatdag apart te zetten. Het is natuurlijk ook zo dat God ons opgedragen heeft een licht voor de volken te zijn. Een kleine aanpassing maakt de zegen over de kaarsen nog specialer en geschikter voor mensen die in Messias Yeshua geloven. Dus kies wat u zelf het mooiste vindt. De tweede mogelijkheid in het Hebreeuws:

Baruch ata Adonai, Eloheinu, Melech ha’olam, asher kidshanu  b’damo shel Yeshua w’tsivanu lehiot or legoi’iem.
Gezegend zijt Gij, o Here onze God, Koning van het heelal, U die ons heeft geheiligd door het bloed van Yeshua en ons heeft opgedragen om een licht te zijn voor de volken.

Vaak worden bij dit ritueel ook de kinderen gezegend. Meisjes en jongens met een aparte zegenbede. De vader en moeder leggen een hand op de hoofden van hun kinderen en bidden:

Voor de meisjes:
Yismech Elohim k’Sara, Rivkah, Rachel v’Lea.
Moge God je maken als Sara, Rebecca, Rachel en Lea.

Voor de jongens:
Yis’mcha Elohim k’Efraïm v’Menashe.
Moge God je maken als Efraïm en Manasse.

Gevolgd door:
Y’varech’cha Adonai v’yish’marecha, Yaer Adonai panav elecha veechunecha. Yisah Adonai panav elecha vyasim lecha shalom.
De Here zegene en behoede u. De Here doe Zijn aanschijn over u lichten en zij u genadig. De Here verheffe Zijn aangezicht over u en geve u vrede.

Als het eten klaar is, begint men met het rituele gedeelte. De schaal met de Challot staat op tafel, bedekt met het decoratieve kleedje, evenals de Kiddush beker gevuld met wijn. Deze wordt eerst geheven (meestal door de vader) en er wordt een zegen uitgesproken over de wijn:

De Wijn
Baruch ata Adonai, Eloheinu, Melech ha’olam boray pree hagefen.
Gezegend zijt Gij, o Here onze God, Koning van het Heelal, die de vrucht van de wijnstok geschapen heeft.

Hierna gaat de beker rond en neemt iedereen een slokje. Dan volgt de rituele handenwassing. Hiervoor wordt de schaal met water doorgegeven en giet men een beetje water over beide handen. Vaak wordt hier ook nog een zegenbede uitgesproken. Aansluitend heft (meestal) de vader de schaal met Challot en spreekt ook daar de zegen over uit:

Handen wassen
Baruch ata Adonai, Eloheinu, Melech ha’olam, hamotzi lechem min Ha’aretz.
Gezegend zijt Gij, o Here, onze God, Koning van het heelal, die brood uit de aarde voortbrengt.

Nu mag het brood gebroken worden. Er worden stukjes af gebroken en in zout gedoopt als herinnering aan het zout van de offers (Lev. 2:13) en omdat zout diende als ondertekening van welk verbond dan ook. De stukjes brood worden uitgedeeld aan elk lid van het gezin en de gasten. Hierbij mogen we natuurlijk denken aan de woorden van de Here Jezus in Joh. 6:41 waar Hij zegt: “Ik ben het brood dat van de hemel is gekomen” en Zijn woorden aan Zijn discipelen in Mat. 5:13 “Gij zijt het zout van de aarde”

Het rituele gedeelte is nu voorbij en men mag gaan genieten van de eigenlijke Shabbatsmaaltijd.

***************************************************

Ten slotte wordt de maaltijd afgesloten met een laatste gebed in het Hebreeuws:

Baruch ata Adonai, Eloheinu, Melech ha’olam, hazzan èt ha’olam kulo, betuwo, bechèn, bechèsèd uwerachamiem. Hoe notèn lèchem lechol basar; Kie le’olam chasdo.
Gezegend zijt Gij, Heer onze God, Koning van het heelal, die de gehele wereld voedt met goedheid, met liefde, vriendelijkheid en genade. Hij geeft voedsel aan alle mensen, omdat Zijn goedheid voor eeuwig is.
Harachaman Hoe janchielenu jom jsèkoelo Shabbat umenucha lechajee ha’olamiem.
Moge de genadige God ons de Shabbat doen beërven in de komende wereld, die een volmaakte rustdag voor eeuwig zal zijn.

Op zaterdag bezoekt men vaak een dienst om uit Gods woord te leren en Hem de lof, dank en eer toe te brengen die Hij waard is. De rest van de dag brengt men in alle rust door met familie en/of vrienden.

Wanneer de Shabbat ten einde loopt is er nog een gezamenlijke ceremonie ter afsluiting van de rustdag.
Dit wordt de Havdalah viering genoemd.