58 El Al-passagiers werden begraven in een gemeenschappelijk graf op de Kiryat Shaul-begraafplaats, Tel Aviv, 4 augustus 1955. (met dank aan Isaac Berez, fotograaf)
Nederlands + English
Stilte valt over het land. In stad en dorp gaan winkels op slot en staat het verkeer stil. Mensen staan rijen dik in straten waar niets beweegt. Het is 4 augustus 1955. Een week eerder, op 27 juli, werd El Al-passagiersvliegtuig 402 aangevallen en neergehaald boven Bulgarije. Niemand heeft het overleefd.
Bron: The Times of Israel – Lili Eylon
4X-AKC, het betrokken vliegtuig, op de foto in 1950
Foto Wikipedia (Israelcnn)
Het was de reguliere half wekelijkse vlucht van El Al van Londen via Parijs en Wenen naar Tel Aviv, met 51 passagiers en zeven bemanningsleden aan boord. Onder de reizigers waren 12 Amerikanen, 15 Israëli’s, vier Britten, drie met een Duits paspoort, vier Canadezen, vijf Fransen, een Pool, een Zweed en zeven hoopvolle immigranten uit de Sovjet-Unie.
Plots openden twee Yak 23 gevechtsvliegtuigen van de Bulgaarse luchtmacht boven de Bulgaarse stad Petritch, grenzend aan Griekenland en voormalig Joegoslavië, het vuur op het Israëlische vliegtuig. Volgens ooggetuige Nir Baruch, Israëls vertegenwoordiger in Sofia, was het pastorale landschap binnen enkele minuten bezaaid met menselijke resten en het wrak van de in Amerika gemaakte Lockheed Constellation.
Herdenkingsmonument voor de 58 slachtoffers op de Kiryat Shaul begraafplaats in Tel Aviv. Foto Wikipedia (Israelcnn)
4 augustus 1955 was de dag van de ceremoniële begrafenis. David Ben Gurion, premier Moshe Sharett, legerchef Shlomo Goren, ministers en buitenlandse diplomaten reden langzaam in 14 legervrachtwagens met elk vier doodskisten naar de Givat Shaul-begraafplaats in Tel Aviv, de laatste rustplaats van de slachtoffers.
Toevallig was 4 augustus 1955 de dag dat ik voor het eerst op Israëlische bodem stapte. De hele natie was in rouw. Ik dacht dat ik per ongeluk een Hollywood-set was binnengelopen waar een stomme film werd opgenomen. Een vreemd, onvergetelijk welkom.
Een van de passagiers van het vliegtuig, de gitaarspelende Jack Brass, was een vriend uit New York die op de hoogte was van mijn plannen om binnenkort naar Israël te reizen. Zijn afscheidswoorden, ” Tot ziens in Israël”, liggen begraven tussen de verkoolde herinneringen aan vlucht 402.
Alleen zijn gehavende lichaam bereikte Israël; hij ligt in een massagraf, zijn naam geëtst op twee gedenkstenen – een op de Kiryat Shaul-begraafplaats, de andere in Nir Hen, een moshav in het Lachish-gebied die naar de tragedie is vernoemd. (De letters chet en nun hebben samen de getalswaarde 58.)
Wat gebeurde er eigenlijk 70 jaar geleden boven de Bulgaarse stad Petritch? Was het een ongelukkig ongeluk of een geplande aanval? Zo ja, wie heeft het misdrijf gepleegd? Zullen we het ooit weten? En waarom wordt deze gebeurtenis, Israëls ergste civiele luchttragedie tot nu toe, vandaag niet herdacht?
“Het neerhalen van het passagiersvliegtuig zal voor altijd een mysterie blijven dat zoveel mensen enorm veel pijn heeft gedaan”, zegt Gilli Mendel, dochter van Haran Bar-Dor. Hij zat in het vliegtuig en was een man van de Mossad, waarvan wordt beweerd dat hij de reden was. De communistische staat richtte zich opzettelijk op de vlucht, een bewering die Israël ‘volslagen onzin’ noemt.
Maar populaire overtuigingen sterven moeilijk uit, en zowel Gilli als haar moeder Rachel, telg van de vereerde Parnass-familie die sinds 1492 in Jeruzalem woont, bleven vele jaren onder de schaduw daarvan leven.
Zoals onthuld in een Haaretz-artikel van Dalia Karpel ter gelegenheid van 50 jaar sinds het dodelijke incident, werd de Bar-Dor-tragedie verergerd door het feit dat Haran, toen pas 33, een nieuwe baan zou beginnen als lid van de Israel Purchasing Mission (een officiële instantie die ouder was dan diplomatieke banden met Duitsland). Dat zou een einde hebben gemaakt aan Harans rondreizende leven ver van huis, en het gezin zou samenwonen in een vierkamerappartement in Keulen, had hij aan Rachel geschreven. Maar het mocht niet zo zijn.
Kort na de catastrofe pakte Rachel haar twee dochters in en ze gingen allemaal naar Londen. “Ze had de liefde van haar leven verloren en kon het niet verdragen om in Israël te blijven”, zegt haar dochter Gilli, die 6 was ten tijde van de crash. Rachel sprak nooit over haar man en er hingen geen foto’s van hem aan de muur. Het gezin werd verder opgesplitst toen, nadat Rachel en Gilli waren teruggekeerd naar Israël, de jongste dochter Jasmin het huis verliet om zich in Californië te vestigen, waar ze schilder werd en uiteindelijk stierf.
Als volwassene leidde Gilli 35 jaar lang het International Film Festival in Cinematheque in Jeruzalem. Ze is getrouwd met Amos, een docent. Ze is moeder van twee dochters en een zoon genaamd Haran. Ze wonen in een klein dorpje in de buurt van Jeruzalem.
Een soortgelijke tragedie overkwam Bessie, wiens echtgenoot, Mike Cohen, ook tijdens de vlucht omkwam. Mike en Bessie woonden met hun vier kinderen in Kaapstad, Zuid-Afrika, toen hij vlucht 402 nam om de mogelijkheden voor de alijah van zijn gezin naar Israël te onderzoeken.
Hun dochter Shirley was pas drie toen haar vader, elektricien van beroep, vertrok om nooit meer terug te keren. Ze herinnert zich hem nauwelijks. Als vertaler emigreerde ze in de jaren ’60 naar Israël en woont tegenwoordig in Modiin. In wat psychologen haar zoektocht naar haar vader zouden kunnen noemen heeft ze liefdevol verzameld wat waarschijnlijk de grootste verzameling documenten is over de luchttragedie
Shirley spreekt hartelijk over de uitnodiging die zij en enkele familieleden van de andere slachtoffers in 2013 ontvingen van Slavianka Nickolova, een lerares in Petritch. Boven haar huis was het vliegtuig in stukken naar beneden gekomen. Een plaatselijke rabbijn reciteerde het kaddische rouwgebed. De hoogwaardigheidsbekleders van de stad hielden plechtige toespraken en verontschuldigden zich voor de daad, en 150 schoolkinderen die in hun vakantiekostuum in de houding stonden, zongen voor de gelegenheid een speciaal lied om de ceremonie af te ronden. Een ontroerende, gedenkwaardige dag.
Shirley zei over Bessie, die later hertrouwdei: “Mijn moeder is nooit volledig hersteld van haar verlies.”
* * *
Pinchas Ben Porat, geboren in Oekraïne, en een oud lid van Kibbutz Naan in het zuiden van Israël, was een van de allereerste piloten van Israël. Hij had al gevlogen in de dagen vóórdat Israël een staat was, nadat hij ook had getraind met het Tsjechoslowaakse leger tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog, later met gevechtsvliegtuigen in de Israëlische luchtmacht. In feite was Pinchas de co-piloot in de noodlottige Constellation, gepland om de Britse piloot Hinks op zijn volgende vlucht te vervangen.
Assi was nog maar een paar maanden oud ten tijde van de tragedie en herinnert zich dus niets van zijn vader. Tegenwoordig is Assi leraar Tai-chi en woont hij in Tel Aviv met zijn vrouw, yoga-instructeur Ruti en dochter Lian – danseres, actrice en zangeres – die vaak op tv verschijnt. Assi’s twee oudere broers en zussen ontsnapten niet aan de gevolgen van een ernstig trauma na de gebeurtenis en konden geen normaal leven leiden.
* * *
Dus, was het gewoon een ongelukkig incident of een opzettelijke aanval? Wie waren de daders?
Drie officiële onderzoekscommissies – Britse, Israëlische en Bulgaarse – hebben zich over die puzzel gebogen en conclusies getrokken. Allen waren het erover eens dat het vliegtuig enkele minuten in het Bulgaarse luchtruim had gevlogen.
Het incident vond plaats in het midden van de Koude Oorlog en de waakzaamheid werd zowel in het oosten als in het westen aangescherpt. Bulgarije vermoedde dat de Constellation een speciaal daarvoor uitgerust spionagevliegtuig was. In feite had het vliegtuig het Israëlische leger gediend, maar in 1951 kocht El Al het en verbouwde het voor passagiersvervoer.
Israël, bevestigd door Groot-Brittannië, zei dat de constellation duidelijk was gemarkeerd en daarom gemakkelijk te identificeren was. De Britten voegden eraan toe dat zelfs als het vliegtuig opzettelijk het Bulgaarse luchtruim was binnengedrongen, het in strijd was met het internationale recht om erop te schieten. Zowel de Britten als de Israëli’s verwierpen de bewering dat de Bulgaarse Yak-piloten drie waarschuwingen hadden gestuurd. Israëls claim van een plotselinge onverwachte storm boven het Joegoslavische Skopje werd niet bevestigd. De benadeelde partijen vroegen om geldelijke compensatie voor regeringen en overgebleven families.
Het verzoek werd afgewezen. Vier lange jaren later werd de kwestie opgelost door het Internationaal Gerechtshof. Elk gezin ontving $ 8.430.
In een artikel in Bulgarska Istoria, een publicatie die tot stand kwam nadat Bulgarije het communistische juk had afgeschud, schrijft Philip Yotov over de resultaten van het Bulgaarse Comité zoals aangekondigd door minister van Defensie, generaal Petar Penchevsky. De generaal noemde de fatale vlucht 402 “een tragische reeks fouten, ongeregeldheden, spanningen en incompetentie”. Daarvoor geeft generaal Penchevsky direct acht mensen de schuld, en, ongebruikelijk voor een generaal, ook hijzelf. Eén factor, benadrukt hij, onderscheidt zich van de rest: “het gebrek aan communicatie tussen de jagers en de grond.”
* * *
Nieuwsgierig naar de moshav in de Negev, genoemd naar het evenement in 1955, ging ik kijken welke souvenirs daar werden tentoongesteld. Ik werd opgewacht door drie energieke jonge vrouwen, die graag hun 50-50 religieus-seculiere gemeenschap wilden promoten. Er is een herdenkingsruimte met foto’s en op korte loopafstand van daar een goed geplaatste gedenksteen met een korte geschiedenis plus de namen van elk slachtoffer.
Shulamit Levy, die al 45 jaar op Nir Hen woont, legde uit dat de moshav bestaat uit enkele leden die als boer werken, kippen fokken of rozen kweken, en dat de meeste moshavniks in het nabijgelegen Kiryat Gat of Beersheva werken . Shulamit wordt bij haar publiciteitsinspanningen bekwaam bijgestaan door de meer recente aankomst van Rotem Betzer, nu waarnemend secretaris-generaal, en vrijwilligster Chana Moses. Allen staan te popelen om toeristen aan te trekken en de geschiedenis van hun nederzetting en het verhaal van de tragedie achter de naam van de moshav uit te leggen.
Jaarlijks worden er herdenkingen gehouden door El Al op de Givat Shaul-begraafplaats. Ze zijn over het algemeen beperkt tot familieleden en hun vrienden. Voor zover deze schrijver kon nagaan, is er sinds de ramp geen nationaal eerbetoon meer geweest.
De vraag is: waarom?
OVER DE AUTEUR
Lili Eylon is Tsjechisch van geboorte, is in Amerika opgeleid, Israëlisch door keuze. Ze is journalist sinds de dagen van Methusalem en studeerde Engelse literatuur en journalistiek aan het Brooklyn College en de Universiteit van Wisconsin. Ze reisde veel als de echtgenote van de Israëlische diplomaat Ephraim Eylon, en is de moeder van Raanan Yisrael en David Baruch z’l, die vielen in dienst van de IDF.
– Origineel artikel The Times of Israel met 10 commentaren
– Lees ook Wikipedia
*****************************************************
ENGLISH
58 El Al passengers were buried in a common grave at the Kiryat Shaul cemetery, Tel Aviv, August 4, 1955.
(courtesy, via Isaac Berez, photographer)
Silence falls over the land. In city and village, shops are being locked and traffic is stopping. People are standing 10 deep in streets where nothing stirs. It is August 4, 1955. A week earlier, on July 27, El Al passenger plane 402 was attacked and downed over Bulgaria. No one survived.
Source: The Times of Israel – Lili Eylon
4X-AKC, the aircraft involved, pictured in 1950
Photo Wikipedia. (Israelcnn)
It was El Al’s regular semi-weekly flight from London via Paris and Vienna to Tel Aviv, carrying 51 passengers and seven crew members. Travelers included 12 Americans, 15 Israelis, four Britons, three with German passports, four Canadians, five Frenchmen, one Pole, one Swede, and seven hopeful immigrants from the Soviet Union.
Suddenly, over the Bulgarian town of Petritch, bordering Greece and former Yugoslavia, two Yak 23 fighter planes of the Bulgarian Air Force opened fire at the Israeli aircraft. Within minutes, according to eyewitness Nir Baruch, Israel’s representative in Sofia, the pastoral landscape was strewn with human remains and the wreckage of the American-made Lockheed Constellation.
Memorial to the 58 victims at Kiryat Shaul Cemetery in Tel Aviv
Photo Wikipedia. (Israelcnn)
August 4, 1955, was the day of the ceremonial funeral. David Ben Gurion, Prime Minister Moshe Sharett, Army Chief Rabbi Shlomo Goren, ministers and foreign diplomats rode slowly in 14 army lorries each carrying four coffins to Tel Aviv’s Givat Shaul cemetery, the victims’ final resting place.
It so happened that August 4, 1955, was the day I first stepped onto Israeli soil. The entire nation was mourning. I thought I had mistakenly walked onto a Hollywood set shooting a silent film. A strange, unforgettable welcome.
One of the plane’s passengers, guitar-playing Jack Brass, was a friend from New York who knew of my plans to travel to Israel soon. His parting words, “See you in Israel” lie buried among the charred memories of Flight 402.
Only his battered body made it to Israel; he lies in a mass grave, his name etched on two memorial stones — one in the Kiryat Shaul cemetery, the other in Nir Hen, a moshav in the Lachish area named for the tragedy. (The letters chet and nun together carry the numerical value of 58.)
What actually happened above the Bulgarian town of Petritch 70 years ago? Was it an unfortunate accident or a planned attack? If so, who perpetrated the crime? Will we ever know? And why is this event, Israel’s worst-to-date civilian air tragedy, not commemorated today?
“The downing of the passenger plane will forever remain a mystery that has caused immense pain to so many people,’’ says Gilli Mendel, daughter of Haran Bar-Dor, who was on the plane, a Mossad man rumored to have been the reason the Communist state deliberately targeted the flight, an assertion that Israel calls “utter nonsense.”
But popular beliefs die hard, and both Gilli and her mother Rachel, scion of the venerated Parnass family that has been living in Jerusalem since 1492, continued for many years to live under their shadow.
As revealed in a Haaretz article by Dalia Karpel marking 50 years since the deadly incident, the Bar-Dor tragedy was compounded by the fact that Haran, then only 33, was due to start a new job as a member of the Israel Purchasing Mission (an official body that predated diplomatic ties with Germany). That would have ended Haran’s peripatetic life far from home, and the family would live together in a four-room apartment in Cologne, he had written to Rachel. But it was not to be.
Shortly after the catastrophe, Rachel packed up her two daughters and they all went to London. “She had lost the love of her life and could not bear to stay on in Israel,” says her daughter Gilli, who was 6 at the time of the crash. Rachel never talked about her husband, and no photographs of him hung on the walls. The family was split further when, after Rachel and Gilli returned to Israel, younger daughter Jasmin left home to settle in California, where she became a painter and eventually died.
As an adult, Gilli helmed the International Film Festival at Jerusalem’s Cinematheque for 35 years. Married today to educator Amos, she is mother to two daughters and a son named Haran. They make their home in a tiny village near Jerusalem.
* * *
A similar tragedy befell Bessie, whose husband, Mike Cohen, also perished on the flight. Mike and Bessie lived with their four children in Cape Town, South Africa, had he was travelling on Flight 402 to explore possibilities for his family’s aliyah to Israel.
Their daughter Shirley was only three when her daddy, an electrician by profession, left, never to return. She hardly remembers him. A translator, she immigrated to Israel in the ’60s and lives today in Modiin. She has lovingly gathered what is probably the largest collection of documents concerning the air tragedy in what psychologists might call her search for her father.
Shirley speaks warmly of the invitation she and a few of the other victims’ family members received in 2013 from Slavianka Nickolova, a teacher in Petritch, above which skies the plane had disintegrated. A local rabbi recited the Kaddish mourner’s prayer. The town’s dignitaries made solemn speeches, offering apologies for the deed, and 150 schoolchildren standing at attention in their holiday costumes sang a special song for the occasion to complete the ceremony. A moving, memorable day.
As for Bessie, although she later remarried, Shirley said, “My mother never fully recovered from her loss.”
* * *
Pinchas Ben Porat, born in Ukraine, and a longtime member of Kibbutz Naan in Israel’s south, was one of Israel’s very first pilots. He had already flown in pre-state days, having also trained with the Czechoslovak army during the Independence War, later flying fighter planes in the Israel Air Force. In fact, Pinchas was the co-pilot in the ill-fated Constellation, scheduled to replace British pilot Hinks on its next flight.
Assi was only a few months old at the time of the tragedy and thus remembers nothing of his father. Today Assi is a teacher of Tai-chi living in Tel Aviv with his wife, Yoga instructor Ruti and daughter Lian – dancer, actress and singer – who often appears on TV. Assi’s two older siblings did not escape the effects of post-event severe trauma and could not pursue normal lives.
* * *
So, was it just an unfortunate incident or a deliberate assault? Who were the perpetrators?
Three official investigative committees — British, Israeli, and Bulgarian — pondered the puzzle and came to conclusions. All agreed that the plane had flown for several minutes in Bulgarian airspace.
The incident took place in the middle of the Cold War, and wariness was sharpened both in East and West. Bulgaria had suspected the Constellation to be a spy plane specially equipped for that purpose. In fact, the aircraft had served the Israeli military, but in 1951 El Al bought it and remodeled it for passenger travel.
Israel, corroborated by Britain, said the Constellation was clearly marked, and therefore easily identifiable. The Britons added that even if the plane had entered Bulgarian air space deliberately, shooting at it was against international law. Both the British and the Israelis discounted the claim that the Bulgarian Yak pilots had sent three warnings. Israel’s claim of a sudden unexpected storm over Yugoslav Skopje found no other confirmation. The injured parties asked for monetary compensation to governments and remaining families.
The request was denied. Four long years later, the question was resolved by the International Court of Justice. Each family received $8,430.
In an article in Bulgarska Istoria, a publication established after Bulgaria shook off the Communist yoke, Philip Yotov writes about the results of the Bulgarian Committee as announced by Defense Minister General Petar Penchevsky. The general called the fatal flight 402 “a tragic series of errors, disturbances, tensions, and incompetence.” For that, General Penchevsky directly blames eight people, and, unusual for a general, includes himself. One factor, he points out, stands out from the rest: “the lack of communication between the fighters and the ground.”
* * *
Curious about the moshav in the Negev named for the 1955 event, I went to see what mementos were exhibited there. I was met by three energetic young women, eager to promote their 50-50 religious-secular community. There is a memorial room with photos and a short walk from there, a well-placed memorial stone with a brief history plus the names of each victim.
Shulamit Levy, who has been living on Nir Hen for the last 45 years, explained that the moshav, which consists of some members occupied as farmers, raising chickens, or growing roses, with most moshavniks working in nearby Kiryat Gat or Beersheva. Shulamit is ably assisted in her publicity efforts by more recent arrival Rotem Betzer, now acting secretary general, and volunteer Chana Moses. All are eager to attract tourists and explain the history of their settlement and the story of the tragedy which lies behind the moshav’s name.
Commemorations have been conducted annually by El Al. at the Givat Shaul cemetery. They are generally confined to family members and their friends. As far as this writer could ascertain, there have been no national tributes since the disaster.
The question is: Why?
ABOUT THE AUTHOR
Lili Eylon is Czech by birth, American by education, Israeli by choice. She has been a journalist since the days of Methuselah, having studied English Literature and journalism at Brooklyn College and the University of Wisconsin. She traveled widely as the spouse of Israeli diplomat Ephraim Eylon, and is mother to Raanan Yisrael and David Baruch z”l, who fell in the service of the IDF.
– Original article The Times of Israel with 10 comments
– Read also Wikipedia
